"Cando falo con pacientes con endometriose non podo evitar frustrarme xa que por unha muller que está contenta e di 'estou mellor', hai dúas que din 'vou tirando' e outras dúas, 'sigo mal' "

Conoce a tu enfermer@ Visto: 773

 foto cate marzo webA enfermeira Mª de las Mercedes Valcárcel Egea, enfermeira en consultas de xinecoloxía no CHUO. | Fonte: COE Ourense.

 

Ourense, 29 de marzo de 2023.- O de marzo é recoñecido coma o ‘Mes da endometriose’, un mes para reivindicar a visibilización desta doenza, a que afecta a máis de 200 millóns de mulleres en todo o mundo e, só en Galicia, a unhas 60.000 mulleres en idade fértil.

Falar de endometriose supón falar da primeira causa de dor pélvica crónica e tamén dunha enfermidade que pode ser realmente incapacitante: quen padece endometriose sofre as consecuencias de que o tecido que forma o revestimento do útero se desarrolle noutras zonas da pelve e, ás veces, incluso fóra dela. Isto pode derivar nesas dores pélvicas e/ou abdominais intensas, así coma en problemas de fertilidade ou menopausia temperá.

Fronte a esta difícil situación para miles de mulleres, España vén de converterse no primeiro país europeo que regula sobre o dereito de baixa laboral por regras dolorosas e incapacitantes recoñecendo a endometriose coma patoloxía asociada a dita incapacidade (referímonos ao ‘Proyecto de Ley Orgánica por la que se modifica la Ley Orgánica 2/2010, de 3 de marzo, de salud sexual y reproductiva y de la interrupción voluntaria del embarazo’).

Para saber máis sobre esta doenza, que semella aínda ser ‘tabú’, e saber como está a ser a acollida desta nova regulación entre as afectadas, na sección de ‘Conoce a tu enfermer@’ deste mes falamos con Mª de las Mercedes Valcárcel Egea, enfermeira das consultas externas de Xinecoloxía no Complexo Hospitalario Universitario de Ourense.

 

1. Para comezar, cóntanos un pouco como é o día a día na consulta. Cales son as preocupacións principais de quen sofre endometriose?

Eu traballo como enfermeira en consultas externas de xinecoloxía. En concreto na dedicada (segundo o día da semana e/ou hora) á unidade de reprodución, infanto-xuvenil, trastornos de identidade de xénero e tamén de endometriose. En concreto a de endometriose é os martes, mércores e xoves a partir das 12:00 horas.

Na consulta estamos un facultativo e unha enfermeira. As pacientes adoitan vir derivadas de atención primaria ou de urxencias de xinecoloxía. Na primeira consulta á que acoden, a maioría descoñecen que é exactamente a endometriose; frecuentemente oímos “non me teñen explicado ben, pero algo lín por internet”, e nótase que están asustadas.

O primeiro, trala presentación, é preguntarlles se saben o motivo de estar na consulta. Aí é onde que te decatas de que, en moitas ocasións, a paciente carece de coñecemento sobre a súa enfermidade e nalgunha, con moita dor, detectas a necesidade de que alguén a entenda.

Tras unha anamnese, a doutora fai unha exploración e ecografía xinecolóxicas e, con calma, explicase que é a endometriose e como podemos axudar á paciente a paliar as súas dores. Resolvemos as súas dúbidas, decídese o mellor tratamento para o caso concreto e se cita con analítica ou probas que sexan pertinentes, nun prazo acordado para ver a súa evolución. Estas pacientes levan todas uns teléfonos de apoio administrativo onde poden chamar para adiantar a súa cita se o precisan. É dicir, facilítase o acceso á consulta todo o posible.

Cando marchan pretendemos que teñan claro o que teñen e que existen medios para axudalas e apoialas. Nas consultas sucesivas vannos contando como pasaron ese tempo e valórase se é necesario modificar o tratamento ou pedir probas adicionais.

 

2. Dis que lle explicades á paciente en que consiste a súa doenza. Como lle podemos explicar a alguén que nunca oiu falar de endometriose o que é?

A endometriose é unha enfermidade inflamatoria hormonodependente. É benigna, crónica e, nalgúns casos, progresiva. Caracterízase pola implantación e crecemento do tecido endometrial (tecido do útero) en lugares fóra do útero; o máis frecuente son zonas pélvicas cercanas como ovarios, peritoneo, ligamentos uterosacros, etc. Pode afectar a calquer órgano, sendo estes implantes endometriais moi variables en canto a extensión e tamaño. Hoxe por hoxe, descoñécese a súa causa aínda que existan distintas teorías para explicar a súa orixe.

 

3. Por que a endometriose segue a ser tabú? Aínda hai mitos arredor dela, non si?

Hoxe máis que tabú, eu percibo descoñecemento; o feito de que aínda existan mitos, así o corrobora.

 

4. Unha das consecuencias de padecer endometriose pode ser a infertilidade. Que alternativas ten quen queira ser nai?

Hai unha elevada porcentaxe de mulleres con endometriose que son infértiles (entre o 30 e o 50%) debido ás posibles alteracións anatómicas que pode producir ou a reaccións inflamatorias que poden producir cambios negativos na cantidade e calidade dos ovocitos.

Na consulta, cando se lle explica que é, tamén se lle fala da afectación na súa fertilidade. Debe ter claro que a súa probabilidade de embarazo, tanto espontáneo como con técnicas de reproducción, se ve reducida. Poden darse moitas situacións...  Por exemplo, se desexa embarazo próximo, non se empezaría con tratamento de supresión hormonal e se lle dá unha marxe de seis meses de intentos, se ten parella masculina, antes de iniciar estudos de fertilidade a el.

No caso de estar asintomática e o seu desexo xestacional é futuro, si se da tratamento para evitar que progrese a enfermidade. No caso de que a paciente estea afectada de esterilidade e endometriose, xa se valoran as técnicas de reprodución asistida: inseminación artificial en casos que non haxa moita afectación, e fecundación in vitro en casos de endometrioses máis avanzadas ou se a reserva ovárica está comprometida ou se existe un factor tubárico.

É dicir, que existen posibilidades para obter un embarazo, pero como está o risco potencial de perda de capacidade reprodutiva, tamén se pode propoñer a preservación da fertilidade en mulleres con endometriose e un desexo xestacional futuro. Valórase a vitrificación de ovocitos en pacientes con endometriose e con baixa reserva ovárica, ou en endometriósicas que van necesitar un tratamento cirúrxico da enfermidade.

 

5. É difícil o diagnóstico da endometriose?

Sí, calcúlase unha demora de ata sete anos no seu diagnóstico. Os motivos que atopamos son: unha pronta idade de inicio dos síntomas, a súa clínica tan cíclica e variada, ademais polo uso de analxésicos ou de anticonceptivos prescritos en primaria de forma empírica para as súas dismenorreas.

Certo que o diagnóstico definitivo de endometriose é cunha biopsia e por anatomía patolóxica; é dicir, cunha cirurxía que conleva os seus riscos. Por iso se prefire un diagnóstico de presunción no cirúrxico, para o cal é necesario unha boa anamnese sobre a súa dor pélvica, dismenorrea, dispareunia, alteracións menstruais e otros síntomas noutras localizacións que empezan coa menstruación e que tamén sexan sospeitosos. Séguese cunha exploración clínica por parte do facultativo especialista e logo con probas complementarias pertinentes, empezando por unha ecografía transvaxinal e vaise complementando con outras segundo sexa preciso.

 

 

6. Como se está a tratar?

Dado que é unha enfermidade que se presenta con diferenzas anatómicas, morfolóxicas e sintomatolóxicas, é de esperar que a resposta sexa igual de variable de unha a outra paciente. É por iso que o seu manexo é un tema controvertido, pois non existe un tratamento curativo, só paliativo para dous dos síntomas principais: a dor e a infertilidade. Elexir o tratamento óptimo adáptase a cada muller e se basea en factores como a idade, severidade dos síntomas, localización, extensión, as preferencias da paciente, o seu desexo xestacional, cirurxías previas e tamén tendo en conta os efectos secundarios e riscos dos distintos fármacos.

A maioría das veces haberá que usar diferentes terapias á vez, combinando os seus beneficios. É importante sinalar que, para algunhas mulleres con endometriose, a súa vida se ve profundamente afectada. Sobre todo as que acusan unha forte dor van necesitar un seguemento continuo do manexo do seu tratamento, durante anos ata a súa menopausia. Ademais do tratamento médico, deben engadir un estilo de vida saudable con dieta sa, exercicio, relaxación, fisioterapia e descanso de calidade.

Se é preciso un apoio psicolóxico, en Ourense existe e está presente a asociación de pacientes https://querendo.eu, moi activa e comprometida.

Os tratamentos médicos conseguen que remita a dor, pero se o cesan, volve. A endometriose é a primeira causa de dor pélvico crónico nunha muller en idade fértil. Como xa mencionamos, as lesións endometriósicas producen inflamación que, á súa vez, estimula vías que transmiten a dor nos tecidos onde están. A activación repetida desa vía de dor dá unha resposta esaxerada a estímulos; de aí a complexidade dos mecanismos da dor nesta enfermidade.

Esta dor aféctalles afectiva e emocionalmente, séntense incomprendidas; manifestan fatiga, ansiedade, estrés, depresión… É unha enfermidade tan multifactorial que afecta a tódalas esferas na vida da muller, por iso debe tratarse dende un punto de vista holístico.

Para a dor úsanse tratamentos farmacolóxicos analxésicos, hormonais e combinados e, se non remite, acabaríase polo último, o cirúrxico.  En todo caso, buscando a mellora da súa calidade de vida.

 

7. Acaba de aprobarse en España unha lei pioneira en Europa que permite a baixa médica por menstruación dolorosa. Como acolledes as profesionais esta nova? É suficiente?

É unha enfermidade difícil de levar, pois, como dicía, afecta a moitos ámbitos da muller. Adoitan sentirse moi incomprendidas, incluso por nós cando non somos capaces de dar un tratamento que mellore os seus síntomas. Así que calquera recoñecemento ao seu sufrimento é de grande axuda para elas.

Nunca é suficiente ata que non se logre un tratamento curativo.

 

8. E que resposta detectades nas pacientes? Pregúntanvos por ela?

Ata hoxe sobre esa lei ningunha ten pedido ningún informe. Supoño que descoñecen o proceder, nin tampouco teñen preguntado sobre a mesma; pero, en todo caso, por agora as baixas as xestiona o médico de cabeceira. Se ben é certo que adoitan manifestar o incapacitante que é a endometriose para exercer o seu traballo e sobrelevar o seu día a día.

 

9. A endometriose require una abordaxe multidisciplinar e en Galicia non existe ninguna unidade de endometriose. Que suporía tela?

Si, ao ser unha doenza tan complexa a paciente necesita unha unidade na que diferentes disciplinas a poidan enfocar como persoa única para axudar entre todos a mellorar a súa calidade de vida.

En Ourense existe a consulta específica en endometriose. Cando eu me incorporei xa levaban anos funcionando cun facultativo e unha enfermeira. Desde que estou aquí teño visto funcionar esa engranaxe de unidade multidisciplinar en casos nos que se ten traballado con urólogos, ciruría xeral, cirurxía torácica, psicoterapia e a unidade de reprodución, que tamén levamos nós.

Para min como enfermeira resulta unha consulta bastante frustrante no sentido de que por unha muller que está contenta e di “estou mellor”, hai dous que din “vou tirando” e outras dúas, “sigo mal”.

Empatizo con elas e me percato do incomprendidas que se senten e do moito que queda por facer para mellorar o trato a estas mulleres e no tratamento desta enfermidade, exclusivamente feminina.  

 

 

Imprimir